Kodeks

Uporządkowany zbiór przepisów regulujących określoną dziedzinę prawa. To jak kompleksowy podręcznik zawierający reguły dotyczące konkretnej sfery życia – od relacji tzw. cywilnych między obywatelami (kodeks cywilny, kodeks rodzinny i opiekuńczy), przez np. regulację sfery zatrudnienia (kodeks pracy), po konsekwencje łamania prawa (kodeks karny, kodeks wykroczeń, kodeks karny skarbowy) i inne.

W praktyce polskie kodyfikacje bywają dość wybiórcze i nie pokrywają całego krajobrazu społecznych uwarunkowań prawa. Np. regulacja działalności gospodarczej rozproszona jest po bardzo dużej liczbie partykularnych regulacji. Istnieje zwłaszcza ustawa Prawo przedsiębiorców (modlimy się o to, żeby oprócz istnienia, była też powszechnie szanowana przez państwo, ale to temat na inną opowieść).

Jednak kodeksowo uregulowane są tylko pewne obszary działalności gospodarczej (np. kwestia firmy, reprezentacji, identyfikacji – w kodeksie cywilnym; prowadzenie spółki – kodeks spółek handlowych). Brak jest kodeksu podatkowego, praktyka podnosi potrzebę kodeksu ubezpieczeniowego itd. Wiele kodyfikacji jest też przestarzałych i podlega wielokrotnym nowelizacjom. Z założenia jednak, kodyfikacja zapewniać ma spójność regulacji i ułatwiać ich stosowanie.

W praktyce kodeksy stanowią podstawowe źródło prawa w wielu dziedzinach – określają fundamentalne zasady, definicje pojęć i główne procedury (tu zwłaszcza rola kodyfikacji procedur: karnej, cywilnej, administracyjnej). Najważniejsze polskie kodeksy to: cywilny, karny, postępowania cywilnego, postępowania karnego, pracy, spółek handlowych, rodzinny i opiekuńczy oraz postępowania administracyjnego. Mimo wielu uwarunkowań historycznych i złej jakości prawa stanowionego w Polsce, w sposób niekwestionowany kodyfikacje kształtują ramy kultury prawnej w naszym kraju. Cechą kodeksów jest ich względna stabilność – rzadziej podlegają zmianom niż zwykłe ustawy.

Dla przedsiębiorców i obywateli istotna jest świadomość, że obok kodeksów funkcjonują liczne ustawy szczegółowe, które uzupełniają lub modyfikują ich postanowienia. Profesjonalny prawnik potrafi (a przynajmniej musi zawsze próbować) odnaleźć się w tej sieci wzajemnych powiązań i wskazać przepisy mające zastosowanie w konkretnej sytuacji.